Jedwab naturalny jest materiałem ekskluzywnym, od wieków cenionym za niezwykłą delikatność, miękkość i połysk, ale również za właściwości przepuszczania powietrza, dzięki czemu skóra może swobodnie oddychać. Ta tkanina naturalna, pochodzenia zwierzęcego stała się pożądanym materiałem na całym świecie. Jednakże historia produkcji jedwabiu wiąże się konkretnie z jednym krajem – Chinami, gdzie przez wieki ściśle przechowywano tajemnice produkcji cesarskiego materiału. Spróbujemy pokrótce przybliżyć tajniki tego jak obecnie i dawniej powstawał jedwab.
Pierwsze wykorzystanie jedwabiu i jego znaczenie w starożytności
O odkryciu jedwabiu opowiada legenda o cesarzowej Xi Lingshi, żonie cesarza Huang – Di, żyjącego ok. 2600 r. p.n.e. Historia opowiada o szkodnikach, które zalęgły się w ogrodach cesarza i niszczyły drzewa morwowe. Cesarzowa zauważyła, że owady te pozostawiają białe kokony. Według legendy Xi Lingshi miała upuścić do gorącej herbaty kokon jedwabnika, z którego było możliwe wyciagnięcie nici, bardzo mocnej i elastycznej. W ten sposób odkryto właściwości przędzy pozyskiwanej z jedwabników i rozpoczęto produkcję tkanin z tych włókien.
Archeologia daje nam jednak inne dowody (m.in. odkryty kubek z przedstawieniem jedwabnika), które wskazują że produkcja jedwabiu mogła być już znana nawet 4-5 tys. lat p.n.e. Jedwabnictwo szybko rozpowszechniło się w całych Chinach, gdzie przez długi czas panował monopol na wytwarzanie jedwabiu.
W Państwie Środka jedwab znalazł szerokie zastosowanie, początkowo jako materiał z którego powstawały cesarskie, bogato zdobione szaty. Wkrótce jednak tkanina posłużyła do produkcji strun instrumentów, żyłek, sznurów i tasiemek. Gotowy materiał wykorzystywano również w malarstwie i piśmiennictwie. Jedwab był równie cenny jak złoto i srebro, stanowił nawet swojego rodzaju środek płatniczy, gdyż regulowano nim podatki i odbierano materiał jako wynagrodzenie za pracę.
Produkcja jedwabiu – chiński monopol
Jedwab był pozyskiwany z kokonu jedwabnika morwowego lub dębowego, których nazwa wiąże się z tym, czym żywiły się owady. W celu usprawnienia produkcji powstawała hodowla jedwabników, z której było możliwe pozyskiwanie nici jedwabnej. Produkcją tkanin zajmowały się w Chinach kobiety, które były odpowiedzialne za wszystkie jej etapy – należało zatroszczyć się o larwy i drzewa morowe, rozmotać oprzęd jedwabnika, zapleść nici i je ufarbować, i ostatecznie utkać tkaninę.
Wszystkie gąsienice motyli, w tym jedwabniki, wytwarzają w procesie rozwoju oprzęd, który stanowi osłonę larwy. W celu pozyskiwania materiału rozwijano te kokony jedwabnika i uzyskiwano surowe włókno jedwabne, które następnie należało poddać procesowi przędzenia. Uzyskiwana przędza stawała się surowcem do produkcji tkanin. W ten sposób możliwy był do uzyskania jedwab surowy, który nie był poddany żadnej obróbce, przez co był sztywniejszy i twardszy.
Technikę pozyskiwania jedwabiu wciąż udoskonalano – barwiono materiał, wprowadzono krosna do tkania wzorzystego, a nawet wynaleziono mechaniczną odwijarkę jedwabiu z kokonów dla usprawnienia pracy.
Popularność jedwabiu na świecie
Produkcja jedwabiu wciąż się rozwijała, dlatego Chiny eksportowały go na zachód, gdzie sprzedawano go po wysokich cenach. W Egipcie odkryto ślady jedwabiu na mumii datowanej na 1000 r. p.n.e. W II w. p.n.e. powstał szlak jedwabny, czyli droga handlowa łącząca Państwo Środka z Bliskim Wschodem i Europą. Karawany z jedwabiem przewoziły towar z miasta do miasta, zbliżają się ku Zachodowi. Na początku naszej ery Cesarstwo Rzymskie zachwyciło się tą delikatną tkaniną, która stała się niezwykle cennym, pożądanym towarem luksusowym.
Chiński jedwab zyskiwał popularność w Europie, jednak technologia jego produkcji nie była znana aż do czasów późnego średniowiecza. Istnieje legenda, która mówi o tym, że tajemnicę wytwarzania jedwabiu pozyskali Bizantyjczycy, do których przybyli dwaj irańscy mnisi przemycający jajeczka jedwabnika. Faktem jest, że od XII w tajniki produkcji jedwabiu rozpowszechniają się po całej Europie. Znacznie wcześniej, bo w IV w., sposób wytwarzania tego materiału był znany w Japonii, Indiach i Persji.
W Polsce hodowla jedwabników i wytwarzanie tkanin jedwabnych są znane od XVIII w. Jednak produkcja rozwinęła się w okresie międzywojennych za sprawą Henryka Witaczka, który był właścicielem Zakładów Jedwabiu Naturalnego „Milanówek”, produkującym tkaninę docenianą nie tylko w kraju, ale i na świecie. Dawnej ręcznie malowane tkaniny produkowane na miejscu zastąpiły te importowane z Chin, które w zakładach są jedynie barwione.
Obecnie największą potęgą w wytwarzaniu jedwabiu są nadal Chiny. W Suzhou znajduje się muzeum i fabryka jedwabiu, która działa tu od XIV w. W mieście tym powstawał jedwab najwyższej jakości. Dziś mamy możliwość, by przejść tam przez cały proces powstania materiału od hodowli jedwabników, poprzez pozyskiwanie nici i wytwarzania gotowych tkanin.
Prawdziwy jedwab jest włóknem, z którego możemy otrzymywać różne materiały po przetworzeniu. To sprawia, że istnieją liczne zastosowania materiału, który od wielu tysięcy lat nie wychodzi z mody.